Omwenteling in erfenisland: tref tijdig schikkingen!

Laat je het familiebedrijf aan je kinderen over? Heb je je nalatenschap gepland? Onderschat toch maar niet de gevolgen van de nieuwe erfenisregels, die gelden sinds 1 september!

Niet minder dan een “revolutie” schudde het erfrecht grondig door elkaar sinds 1 september 2018. Vanaf deze datum werd een nieuwe wet van kracht die soms eeuwenoude mechanismen voor erfenissen en schenkingen ontwricht. Achter deze hervorming schuilen ongetwijfeld nobele bedoelingen. Maar als je niet oplet, kunnen de gevolgen schadelijk en onherroepelijk zijn. Hou daarom deze gouden raad in het achterhoofd vóór je de gedetailleerde beschrijving van de belangrijkste wijzigingen leest: sommige wijzigingen zijn zo technisch en elke situatie is zo specifiek, dat bijstand van een deskundige absoluut noodzakelijk is. Ook als voor jou die hele erfeniskwestie al geregeld is! Want de hervorming heeft ook gevolgen voor schenkingen van vóór 1 september 2018. Check en dubbelcheck je plannig en maak gebruik van de mogelijkheden van de nieuwe wettelijke bepalingen.

Meer vrijheid om je erfenis te organiseren

Een van de belangrijkste wijzigingen van de hervorming betreft de “wettelijke reserve” en het “beschikbare deel” van je erfenis. Concreet betekent dit vanaf 1 september:

• Je kinderen ontvangen voortaan systematisch minstens de helft van je bezittingen (de zogeheten “wettelijke reserve” of het “voorbehouden deel”), terwijl dit deel vroeger afhing van het aantal kinderen. Twee kinderen hadden bijvoorbeeld recht op twee derde van je vermogen.
• Daar staat tegenover dat je vrij beschikt over de bestemming van de andere helft van je bezittingen (het “beschikbare deel”). Je kan dus beter rekening houden met je familiesituatie (partner uit een tweede huwelijk, schoonkinderen enz.).
• En je echtgeno(o)t(e)? De hervorming voorziet in een “minimaal voorbehouden deel”, dat minstens neerkomt op het vruchtgebruik van de gezinswoning.
• Nog een wijziging: de wettelijke reserve voor je ouders is gewoon afgeschaft. Maar niets belet je om hun gedeelte van je vermogen te laten erven.

Meer zekerheid voor je schenkingen

Na een overlijden brengt de notaris de erfgenamen bij elkaar om alle eerdere giften te onderzoeken. Het is daarbij de bedoeling om iedereen een gelijk deel te geven. Maar hoe bepaal je de waarde van elke gift? Vóór de nieuwe reglementering werd het volgende onderscheid gemaakt: voor vastgoed keek men naar de waarde op de datum van overlijden en voor roerende goederen naar de waarde op de dag van de gift (geldbedrag, aandelen enz.). Dit voorbeeld maakt het duidelijk:

• Je hebt je zoon een appartement geschonken (geraamd op € 200.000). Maar als je “afscheid” neemt, is de waarde ervan gestegen tot meer dan € 350.000 door de evolutie van de vastgoedmarkt;
• In dezelfde periode kreeg je dochter de aandelen van het familiebedrijf (zonder clausule van onvervreemdbaarheid), ook voor € 200.000. Bij overlijden wordt rekening gehouden met de waarde op de datum van de gift, dus € 200.000;
• Resultaat: je wou iedereen hetzelfde geven, maar je zoon is duidelijk benadeeld bij de erfenis.

Wat is er veranderd sinds 1 september? Er wordt in alle gevallen rekening gehouden met de waarde op de datum van de schenking. Maar die wordt wel geïndexeerd tot op de dag van overlijden. Is dat dan eerlijker? Niet altijd: als je aan je beide kinderen hetzelfde bedrag hebt geschonken, maar met 10 jaar verschil, dan creëert de indexering een onevenwicht. Denk daaraan om dergelijke situaties te vermijden.

Het voorbehoud van vruchtgebruik, een “zandkorrel”?

Stel je een familiebedrijf voor. Je wilt je terugtrekken om plaats te maken voor je dochter. Wegens de gunstige fiscaliteit “schenk” je haar het bedrijf, terwijl jij dividenden blijft opstrijken. Daarom heb je in de akte een “voorbehoud van vruchtgebruik” laten opnemen. Maar het probleem is dat je dochter na je overlijden in een uiterst ongemakkelijke situatie zou kunnen terechtkomen. Want als een schenking een clausule van onvervreemdbaarheid bevat (zoals het voorbehoud van vruchtgebruik), dan bepaalt het “nieuwe” erfrecht dat de evaluatie op de “datum van overlijden” moet gebeuren. En dat is potentieel “duur” voor je dochter! Want stel dat zij aandelen met een waarde van € 100.000 heeft ontvangen, maar dat die door haar hard werk bij je overlijden € 250.000 waard zijn. Bij de verdeling is het dat bedrag waarmee rekening moet worden gehouden, ten nadele van je dochter en in het voordeel van de andere erfgenamen (die niet actief zijn in het bedrijf).

Gelukkig zijn er ook oplossingen:

• Vóór 1 september 2019 voor een notaris een “verklaring van behoud” van de vroegere wettelijke regels laten opnemen. Voor de waardebepaling kan dan de dag van de schenking worden genomen.
• Een erfovereenkomst opstellen (waarmee alle erfgenamen akkoord gaan).

Meer gelijkheid dankzij een erfovereenkomst

Nog een nieuwigheid: voortaan heb je de mogelijkheid om nog bij leven met alle erfgenamen af te spreken wat er zal gebeuren bij de grote verdeling, dus bij je overlijden. Je sluit daarvoor een “globale” erfovereenkomst (of een “punctuele” overeenkomst voor één bepaalde gift aan bepaalde erfgenamen). Dat geeft de ouders en kinderen de kans om de situatie te analyseren, rekening te houden met alle toegekende voordelen - zoals giften, maar ook alles wat daarbuiten valt, zoals dure studies die je hebt betaald voor je jongste kind - en overeenstemming te bereiken om latere discussies te vermijden. Maar je moet natuurlijk wel de instemming van alle betrokken familieleden kunnen bereiken.

Je merkt het: dit zijn belangrijke en complexe wijzigingen. Wees dus op je hoede en vraag zeker raad aan een specialist!

Een gewaarschuwd mens telt voor twee